زندگی نامه حسن زیرک

حسن زیرک (زادهٔ ۱۳۰۰ خورشیدی/ 29 نوامبر ۱۹۲۱ در بوکان - درگذشتهٔ ۱۳۵۱ خ/ ۲۸ ژوئن ۱۹۷۲ در بوکان) خوانندهٔ پرآوازهٔ ترانه‌های کردی در مناطق کردنشین غرب ایران بود.

 

حسن زیرک با ضبط تعداد زیادی از آوازهای سنتی مردم کرد، سبب حفظ و نگهداری این آثار فرهنگی از گزند فراموشی شد. از او بیش از ۱۵۰۰ ترانه و آواز به یادگار مانده‌است. زیرک جزو موسیقی دان‌های برجسته ایرانی است.

 

بیشتر ترانه‌های معروف این هنرمند کُرد با همکاری استادانی همچون حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک، حبیب‌الله شهردار مشهور به مشیر همایون شهردار، مجتبی میرزاده، احمد عبادی در رادیو کردی تهران و رادیو کردی کرمانشاه ضبط  شده‌است.

 

حسن زیرک، علاوه بر زبان کردی سورانی، به زبان‌های فارسی، ترکی، اورامی و لری نیز آواز اجرا کرده و دارای ۳ مقام ترکی، ۸ مقام فارسی و ۲ مقام اورامی است و ۶۴ مقام به زبان کُردی خوانده‌است. حسن زیرک در «ارکستر موسیقی کردی» برادران یوسف زمانی، ارکستر مشیر همایون شهردار در تهران و ارکستر مجتبی میرزاده در کرمانشاه همکاری داشته و به اجرای برنامه پرداخته است.

 

 

زندگی :

حسن زیرک در سال ۱۳۰۰ (۲۲ نوامبر ۱۹۲۱) در محلهٔ قلعهٔ سردار شهر بوکان، آذربایجان غربی در ایران به دنیا آمد. در پنج سالگی پدرش را از دست داد و سراسر زندگی را در رنج گذراند. چندی در برخی شهرهای ایران و عراق سپری کرد. یکی از شهرهایی که در آن مدت زیادی اقامت داشت، کرمانشاه بود. همکاری او در این شهر در رادیو کردی کرمانشاه با هنرمندان برجستهٔ کرمانشاهی همچون مجتبی میرزاده (ویولن)، محمد عبدالصمدی (قره‌نی)، اکبر ایزدی (سنتور)، و بهمن پولکی (تیمپو) سبب خلق آثار زیبایی شد که از برجسته‌ترین کارهای وی به‌شمار می‌رود. همچنین وی با فاطمه زرگری، یکی از خوانندگان آذربایجانی، همکاری داشته و ترانهٔ معروف کردی-ترکی «گولدور مَنی گولدور» یکی از ترانه‌های ترکی حسن زیرک و فاطمه زرگری است.

وقتی در عراق بود، در مسافرخانهٔ «فندق شمال» به شاگردی پرداخت. روزی هنگام نظافت، که مشغول زمزمهٔ یکی از ترانه‌هایش بود، مسافری به نام جلال طالبانی (رهبر اتحادیهٔ میهنی کردستان عراق)، که در آنجا اقامت داشت، با شنیدن صدای حسن زیرک، او را بهرادیو بغداد برد (۱۳۲۶) و زیرک در آنجا مشغول به کار شد. مدتی در بخش کردیِ رادیو بغداد همکاری کرد. از سال ۱۳۷۷، که بخش کردیِ رادیو ایران در تهران گشایش یافت، همکاری خود را با این مرکز آغاز کرد. آثاری که حسن زیرک در رادیو کردی تهران به ضبط رساند، اغلب با ساز استادانی همچون حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک، احمد عبادی، و با سرپرستیمشیر همایون شهردار همراه بود.

حسن زیرک گرچه به خاطر شرایط سخت زندگی از تحصیل بی‌بهره ماند، اما استعداد کم‌نظیری در سرودن شعر و آهنگ‌سازی کردی داشت. این استعداد به‌همراه صدای منحصربه‌فرد او، سبب شد که ترانه‌هایش در سرتاسر کردستان محبوبیت یابد. صدای او همچنان در مناطق کردنشین در کوچه و خیابان از خانه‌ها و مغازه‌ها به گوش می‌رسد.

حسن زیرک با خانم میدیا زندی (مهدیه زندی)، گویندهٔ بخش کردی رادیو تهران، ازدواج کرد که حاصل آن ازدواج دو دختر به نام‌های مهتاب (آرزو) و مهناز (ساکار) بود. او چند ترانه نیز برای فرزندانش اجرا کرده‌است. میدیا زندی فرزند عزیز زندی در روز جمعه ۳۱ خرداد ۱۳۸۷ خورشیدی در تهران درگذشت.

حسن زیرک، نه در ایران و نه در عراق روی خوشی و راحتی و آزادی را ندید. رفتار دولت وقت ایران با حسن زیرک، او را دچار مشکلات فراوانی کرد. رئیس وقت رادیو تهران به او اجازهٔ کار نداد و این کار چنان تأثیر منفی‌ای بر دل لطیف حسن گذاشت که دیگر به رادیو برنگشت و با دلی شکسته، بار و بنهٔ خود را به‌سوی بغداد پیچید. در آنجا نیز او را دچار مشکل کردند. او را گرفتند و روانهٔ زندان کردند؛ در آنجا زیرک را به پنکهٔ سقفی بستند و شکنجه کردند. پس از رهایی از بغداد، مجدداً به تهران برگشت. در تهران نیز ساواک او را گرفت و شکنجه داد که جریان شکنجه‌اش در ساواک را خودش در نوار گفته و با صدای او هنوز به یادگار مانده‌است. در سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۳ در کرمانشاه بود و با رادیو کردی کرمانشاه همکاری داشت.

صدای حسن زیرک، با ترانه‌هایی که خوانده‌است و اغلب آنها بیش از ۵۰ سال پیش اجرا شده‌اند، در میان مردم کرد زبان، نوستالژیک (خاطره‌انگیز) است؛ به‌طوری‌که ترانه‌های وی در ذهن اکثر مردم کرد، یادآور خاطرات تلخ و شیرین زندگانی آنهاست.

 

 

درگذشت :

سال‌های پایانی زندگی حسن زیرک در تلخی و ناکامی گذشت و چندان به آوازخوانی نمی‌پرداخت. در منطقهٔ بوکان (و نیز در سقز) قهوه‌خانه‌ای دایر کرد و در میان مردمی که دوستشان می‌داشت و دوستش داشتند، آخرین نفس‌هایش را در رنج و بیماری کشید. حسن زیرک در پنجم تیرماه سال ۱۳۵۱، برابر با ۲۸ ژوئن ۱۹۷۲ در سن ۵۰سالگی در بیمارستان بوکان به‌علت ازبین‌رفتن کبد و ناراحتی‌های معده درگذشت و در دامنهٔ کوهنالشکینه به خاک سپرده شد. درهنگام مرگِ استاد حسن زیرک، رادیو لندن از بزرگواری او یاد می‌کند و می‌گوید: 

«یگانه هنرمند مردم کرد در بیمارستان بوکان درگذشت.»

 

 

محبوبیت :

حسن زیرک پدیده موسیقی کردی سنتی و فولکلور بود. او در میان کُردهای ایران و عراق کاملاً شناخته‌شده است و میان برخی از کردهایکرمانجِ ترکیه نیز محبوب است. در ۱۳ دی‌ماه ۱۳۹۲، در فینال مسابقهٔ بهترین آهنگ فصل پاییز برنامهٔ هفت ترانهٔ شبکهٔ شما ایران، ترانهٔ «رَش اسمر (ره‌ش ئه‌سمه‌ر)» با کسب نزدیک به ۹۰٬۰۰۰ رأی، مقام دوم را به دست آورد. همچنین، با کسب بیش از ۵۵٬۰۰۰۰ رأی، به‌عنوان «آهنگ هفتهٔ» بینندگان این شبکه برگزیده شد.

 

 

اشعار :

حسن زیرک نه‌تنها دارای صدا و حافظهٔ منحصربه‌فردی بود، وی در عین حال شعر می‌سرود و موسیقی برای آن می‌نواخت و حتی تغییراتی در شعرها و قافیه و وزن آن‌ها می‌داد.

برخی از ترانه‌های مشهور زیرک:

• نوروز
• کتانه
• بارانه
• زارا (زهرا)
• گوهره
• نالشکینه
• آمینه و آمین
• ریبوار و ریبوار (کردی-فارسی)
• لای لای
• دیسان شه‌و هات
• مریم بوکانی
• هو لیلی
• به‌ناز

 

---

 

 

"استاد حسن زیرک در تاق بستانکرمانشاه (سمت راست)"

 

 

"روزنامهٔ کیهان، انتشار خبر بیمارشدن حسن زیرک، تهران، ۱۹۷۲ میلادی - ۱۳۵۱ خورشیدی"

 

 

"آرامگاه حسن زیرک واقع در بوکان"

 

منبع : ویکی‌پدیا