زندگینامه سیدعلی اصغر کردستانی

سیدعلی اصغر کردستانی

خواننده

Sayed Ali Asghar Kurdistani

Singer سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی

سیدعلی‌اصغر کردستانی (باباشهابی) (زادهٔ ۱۲۵۰ خورشیدی در صلوات‌آباد، سنندج - درگذشتهٔ ۱۳۱۵ در صلوات‌آباد، سنندج)خوانندهٔ کرد و از اساتید آواز دوران قاجار و اوایل پهلوی است که وسعت صدا و تحریرهای ریز پی‌درپی در صدای اوج، از ویژگی‌های آواز اوست. از وی قطعاتی به‌جا مانده‌است. نام فامیل علی‌اصغر به «کردستانی» به‌دلیل سنندجی بودن وی بوده‌است.

 

 

زندگی :

سیدعلی‌اصغر کردستانی، فرزند سیدنظام‌الدین، فرزند سیدجامی، فرزند سیدمحمدجواد، فرزند سیدابراهیم است، که بر طبقشجره‌نامه به سیدعلی همدانی، برادر شاعر مشهور باباطاهر همدانی، و از طرف مادر به علامه مشهور بابا شهاب‌الدین می‌رسد. سیدعلی‌اصغر در سال ۱۲۵۰ خورشیدی در روستای صلوات‌آباد، نزدیک سنندج به دنیا آمد. درمورد سال تولد استاد نظرات مختلفی وجود دارد. بر طبق نظر غفور رشید داراغا سال تولد و وفات استاد ۱۸۷۶ و ۱۹۳۷ میلادی (یعنی حدود سال‌های ۱۲۵۵ و  ۱۳۱۶ خورشیدی) بوده‌است، که اگر این تاریخ صحیح باشد می‌توان گفت که استاد از دو خواننده مشهور به نام‌های شۆڵ عه‌بدوڵا و مجیدی قالی حمامچی بهره برده‌است. اما زنده یاد استاد عباس کمندی در کتابش نوشته‌است که سال تولد استاد ۱۲۶۰ (۱۸۸۱) و سال وفات وی ۱۵ مرداد ۱۳۱۵ (اوت ۱۹۳۶) است، و همچنین طبق نوشتهٔ ماموستا محمد حمه باقی، استاد در سال ۱۲۶۰ (۱۸۸۱) متولد شده و در ۱۵ بهمن ۱۳۱۵ (فوریه ۱۹۳۷) فوت کرده‌است.

 

استاد قبل از سال ۱۲۸۴ (۱۹۰۵) با ماه‌شرف خانم ازدواج کرده‌است و ثمرهٔ این ازدواج سه پسر به نام‌های سیدعبدالاحد، سیدمسیح و سیدعلی‌اشرف و دو دختر به نام‌های زهرا و شرافت بوده‌است.

 

پسر بزرگشان، عبدالاحد، در سال ۱۲۸۴ (۱۹۰۵) متولد شده که ۷۹ سال عمر می‌کند. سال ۱۲۹۵ (۱۹۱۶) پسر دومشان به اسم مسیح به دنیا می‌آید که در کودکی فوت می‌کند. سیدعلی‌اشرف، پسر سومشان، در سال ۱۳۷۱ (۱۹۹۲) فوت می‌کند.

 

 

 

کودکی و جوانی :

سیدنظام‌الدین، پدر سیدعلی‌اصغر، که خود از مردان مشهور دینی بود، سید را به شهر آورد و در مسجد دارالاحسان به مکتب شیخ عبدالمومن، پدر آیت‌الله محمد مردوخ کردستانی و شیخ عبدالرحمن کانی مشکانی سپرد تا در محضر این بزرگان کسب فیض کند و قرائت صحیح قرآن را بیاموزد. سید سالیان درازی از  عمر خود را به فراگیری قرآن پرداخت و بعد از مدتی در قرائت استادی بی نظیر شد چنانکه آوازه او از مرزها در گذشت و بنا به روایتی یک بار نیز جهت قرائت قرآن به مصر دعوت شد ولی به دلیل ناخوشی پدر از رفتن صرف نظر کرد. مردمی بودن سید افزون بر حسن و موهبت خدادادی صدایش دلهای مشتاقان بسیاری را تسخیر کرد و از آنجا که انسانی بی تکبر و بخشنده بود، نغمه‌های روح پرورش را بی دریغ نثار دوستدارانش می‌کرد. پدر بارها او را از خواندن در ملا عام منع و سرزنش کرده بود و سید با کمال احترام در جواب پدر گفته بود: آنچه نعمت خداست به همه تعلق دارد و نباید آنرا از خلایق دریغ کرد و اگر خواندن الحان از روی حقیقت و دستی به جانب معنویات باشد مانند صدای پرندگان خالی از محرمات خواهد بود. دیری نپایید که به محافل انس و به‌ویژه مجالس خوانین و بزرگان کردستان راه یافت. در همین محافل بود که شیفتگان بسیاری را در حلقهٔ ارادت خویش درآورد و به تشویق یکی از آنها، که از خاندان آصف دیوان و از خوانین سنندج بود، به تهران آمد و صفحاتی را به فارسی و کردی ضبط کرد.

 

 

 

آشنایی با بزرگان موسیقی:

حاج «سیدعبدالاحد باباشهابی»، پسر بزرگ سید می‌گوید: مرحوم پدرم با وجود این‌که هرگز نزد استادی تعلیم ندیده‌بود، مع‌الوصف عموم دستگاهها و مقامات موسیقی ایرانی را  می‌شناخت و آنچه را می‌خواند یا موسیقی اصیل کُردی بود و یا خود بر اساس موسیقی اصیل کردی می‌ساخت و اجرا می‌کرد. اشعاری هم که می‌خواند یا اشعار فولکلور متداول محلی بود و یا از دیوان شاعران مانند مولوی کرد، وفایی مهابادی یا طاهر بگ جاف و باباطاهر همدانی انتخاب می‌کرد. به‌دلیل رسیدن نسبش به باباشهاب‌الدین، تا قبل از انتشار ترانه‌هایش برروی گرامافون به سید علی اصغر باباشهابی معروف بود. نحوهٔ پرداخت تحریرات ریز و مکرر و کش دادن صدا در نهایت جمله‌ها مختص خود سیدعلی‌اصغر است و این سبک خوانندگی  بجز در زادگاهش، صلوات‌آباد محل و مکان دیگری در کردستان ندارد. استاد سیدعلی‌اصغر کردستانی آهنگ‌های اصیل کردی زمان خود را به سبک خود خوانده‌است و با تحریرات ریز صدا بر ملودی آنها افزوده‌است.

 

در سن ۴۷سالگی استاد با نمایندهٔ کمپانی گرامافون پولیون، حکیم حکاکی، قراردادی به امضا می‌رسانند و در سال‌های ۱۹۲۸ و ۱۹۲۹ میلادی، طبق قرارداد، ۱۰ ترانه را برای کمپانی و برروی صفحه ضبط می‌کند که عبارتند از:
۱- مقام سه گاه ۲- مقام بیات ترک ۳- مقام حجاز ۴- مقام همایون ۵- مقام دشتی ۶- مقام شوشتری ۷- مقام اصفهان ۸- ترانه یار غزال ۹- ترانه هه‌ی نابێ نابێ ۱۰- ترانه له‌نجه و  له‌نجه

 

علاوه بر ترانه‌های ذکرشده ۴ ترانهٔ دیگر نیز از استاد باقی مانده‌است که عبارتند از: ۱- ئه‌ی ڕه‌فیقانی ته‌ریقه‌ت ۲- کراس کورتێ ۳- جانی جانانم وه‌ره ۴- غه‌مگین و دڵ په‌شێوم که بعضی از این آثار توسط خوانندگان فعلی بازخوانی شده‌است؛ از جمله کاست زه‌ردی خه‌زان کاری از ارسلان کامکار و قسمتی از کاست فهڵه‌ک باخه‌وان با صدای سید جلال‌الدین محمدیان و نیزتصنیف‌های ده‌ردی هیجران، ڕه‌فیقانی ته‌ریقه‌ت و هه‌ر وه‌ک بازووبه‌ن را این اواخر خوانندهٔ بسیار توانا، زنده‌یاد استاد حشمت‌الله لرنژاد اجرا کرده که درخور تحسین است.

 

سازهایی که سیدعلی‌اصغر را در تمام آهنگ‌ها همراهی کرده‌اند عبارتند از تار، کمانچه، فلوت و از ضرب هم جز در برخی آهنگ‌ها، آن هم به‌دلیل حساسیت سیدعلی‌اصغر به آن، استفاده شده‌است.

 

عباس کمندی در کتاب کوچک و مختصری که با عنوان سیدعلی‌اصغر کردستانی در سال ۱۳۶۴ منتشر کرد، نوشته‌است: «... یک شب در تهران و در منزل یکی از رجال مملکتی با حضور دولتمندان و هنرمندان و ادبای تراز اول، جشنی برپا می‌شود. سردار اعظم، سید را همراه با خود به آن جشن می‌بَرد. یکی از خوانندگان آن جشن، قمرالملوک وزیری بود... بعد از خاتمهٔ آواز قمر، سید از طرف سردار اعظم به حاضرین معرفی و از وی تقاضای خواندن می‌شود... سید صدای خود را یک گام بالاتر از صدای قمر وسعت داده و با تمام  قدرت شروع به خواندن می‌کند و تمام اهل مجلس و خصوصاً موسیقی‌دانان را به تعجب و تحسین وامی‌دارد... با مخارج سردار اعظم، سید حدود یک ماه در تهران ماند و در یک شرکت صفحه‌پرکنی به نام پلیفون حدود سی آهنگ متفاوت، همراه ارکستر بر صفحهٔ گرامافون ضبط کرد. نوازندگانی که سیدعلی‌اصغر را در این ضبط همراهی نموده‌اند مشخص نیستند، مگر  این‌که با دسترسی به آرشیو صدا و سیما بتوان به چیزی دست یافت. اما به گفتهٔ فرزندش سیدعبدالاحد، پدر همواره از دو نوازنده به نام‌های کمال تارزن و حسن کمانچه‌نواز به نیکی یاد می‌کرده‌است.

 

صفحات سید بعدها در بین متنفذین کردستان پراکنده و به مرور زمان به‌علت دست‌به‌دست شدن تعدادی از آنها از بین رفت. بعد از تأسیس رادیو سنندج در سال ۱۳۲۷ یا ۲۸ از خانواده ی آصف دیوان به دست آمد و جهت استفاده ی عموم کپی برداری شد ... آنچه از صدای سید و نحوهٔ اجرای آهنگ‌هایش مشخص است، این است که سید به طور مسلم موسیقی ایرانی را می‌شناخته‌است. اما چگونه و در کجا و با چه امکاناتی به این شناخت رسیده، جای بحث و گفتگوست... به نظر می‌رسد چون در آن زمان و قبل از رفتن سید به تهران، سنندج به مدت یک سال تبعیدگاه عارف قزوینی، شاعر و ترانه‌سرای معروف ایران بود و چون عارف در آن مدت به منزل خوانین سنندج به‌خصوص منزل آصف دیوان رفت‌وآمد داشت، مثلماً صدای سید از  نظر عارف مکتوم نمانده و احتمالاً جلساتی با هم داشته‌اند و با توجه به نحوهٔ به‌کارگیری تحریرات در صدای سیدعلی‌اصغر و شباهت آن با آهنگ‌های عارف قزوینی و نحوهٔ تحریرات به کار گرفته در آنها، به احتمال زیاد، سید موسیقی را از عارف آموخته و یا حداقل نحوهٔ صوت‌پردازی سید، بدون دخالت عارف نبوده‌است. اگر غیر از این باشد، سیدعلی‌اصغر خود ابداع کننده این سبک در موسیقی کردی است، چرا که نحوهٔ خواندن سید و به‌کارگیری تحریرات ریز در صدای وی مخصوص خود اوست و چنین سبکی در هیچ کجای کردستان، به جز سنندج و در نواحی صلوات‌آباد، وجود نداشته و ندارد...».

 

لحن محزون و بسیار دلنشین و وسعت صدا و تحریرهای ریز پی در پی در صدای اوج، از ویژگی‌های آواز سیدعلی‌اصغر کردستانی است. آوای جانسوز و دلنشین او حتی شنوندگانی را که به زبان کردی آشنا نیستند و مفهوم کلمات آوازها و ترانه‌های او را نمی‌دانند، مجذوب و محظوظ می‌کند.

استاد قبل از سال ۱۹۰۵ (به احتمال زیاد در ۱۲۷۰ خورشیدی، برابر با ۱۸۹۱ میلادی) ازدواج کرده‌است و ثمرهٔ این ازدواج سه پسر به نام‌های سید عبدالاحد، سید مسیح و سیدعلی‌اشرف و دو دختر به نام‌های زهرا و شرافت بوده‌است. استاد علی‌اصغر کردستانی، خوانندهٔ بزرگ و از افتخارات مردم کُرد، در سال ۱۳۱۵ خورشیدی در زادگاهش، روستای صلوات‌آباد، چشم از جهان فروبست و همانجا به خاک سپرده شد، اما صدای گرمش تا ابد نوازشگر گوش و جان مردم کردزبان خواهد بود.